ทองสุโขทัยถือกำเนิดขึ้นในช่วงสมัยรัตนโกสินทร์ แต่คนมักจะเข้าใจกันว่าเป็นทองโบราณในสมัยสุโขทัย ซึ่งแท้จริงแล้วทองสุโขทัยเป็นชื่อเรียกที่มาจากแหล่งกำเนิดที่อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย โดยมีการทำทองเลียนแบบลวดลายโบราณ
ทองสุโขทัย เป็นที่รู้จักกันโดยทั่วไปว่า ทองโบราณ เนื่องจากมีการศึกษาและฟื้นฟูกรรมวิธีการถักทองแบบโบราณขึ้นมาอีกครั้ง เป็นงานศิลปหัตถกรรมที่มีชื่อเสียงของชาวบ้านตำบลท่าชัย และตำบลศรีสัชนาลัย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย โดยเชื่อกันว่าจุดกำเนิดของทองศรีสัชนาลัยนั้นเริ่มมาจาก สมัยก่อนมีช่างชาวจีน 2 คนจาก กรุงเทพฯ ชื่อพ้ง กับ ขุ่ย ล่องเรือมาเพื่อหาพื้นที่ตั้งถิ่นฐานทำมาหากิน โดยใช้ฝีมือด้านการทำทอง ในการทำมาหากินเลี้ยงชีพ ในที่สุดก็ตกลงใจตั้งหลักปักฐานอยู่ที่ ตำบลศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย ซึ่งเป็นเมืองอู่ข้าวอู่น้ำ เนื่องจากช่างชาวจีนนั้นเป็นคนต่างชาติต่างภาษา การจะเข้ามาตั้งหลักปักฐานทำกินในจังหวัดสุโขทัยจึงจำเป็นที่จะต้องได้รับความช่วยเหลือจากคนในท้องถิ่น นายเชื้อ วงศ์ใหญ่ คุณพ่อคุณสมสมัยได้เป็นผู้ให้ความช่วยเหลือ และในเวลาต่อมาจึงได้รับการถ่ายทอดวิชาช่างทองจากช่างทองชาวจีนท่านนั้น นายเชื้อใช้เวลาสั่งสมและศึกษาขั้นตอนการทำทองทุกรูปแบบ จนกระทั่งสามารถทำได้ด้วยตัวเอง จึงเปิดร้านทอง ขึ้นมารับทำทองตามสั่ง และปัจจุบันนี้ก็คือ “ร้านทองสมสมัย” นั่นเอง
จากทักษะการทำทองในวันนั้น ต่อมามีผู้นำสร้อยโบราณมาให้นายเชื้อ เป็นสร้อยสำริดถักสานเป็นลวดลายสร้อยสี่เสา นายเชื้อได้นำสร้อยโบราณนั้นมาศึกษาลวดลาย อย่างละเอียดถี่ถ้วน และได้ทดลองถักสร้อยโดยการใช้ลวดทองแดงถักตามรูปแบบเดิมแต่ไม่สำเร็จ นายเชื้อจึงได้ให้ชาวบ้านที่มีอาชีพจักสานมาลองถักเลียนแบบจนประสบผลสำเร็จ หลังจากนั้นจึงใช้ทองคำสมัยใหม่นำมาถักตามรูปแบบลวดลายโบราณดั้งเดิม มีชื่อเรียกว่า “สร้อยสี่เสา”
ในเวลาต่อมานายเชื้อก็ได้ถ่ายทอดวิชาช่างทองให้แก่คุณสมสมัย ลูกสาวซึ่งเป็นคนรักในงานศิลปะ จนมีความรู้ความสามารถในการทำทอง คุณสมสมัยได้ใช้พื้นฐานความรู้เรื่องการทำทองที่สืบทอดมาจากคุณพ่อในการแกะลวดลายออกมาว่าสร้อยเส้นนั้นเริ่มต้นและสิ้นสุดการถักอย่างไร ด้วยความตั้งใจจริงของคุณสมสมัย ที่เพียรพยายามค่อย ๆ แกะลายออกมาทีละปล้องทีละข้อ จนสามารถทราบถึงขั้นตอนในการทำ โดยเริ่มจากการขมวดเส้นทองแล้วเริ่มถักเส้นทองนั้นขึ้นมาจนเป็นเส้นสร้อยซึ่งมีลายใกล้เคียงกับต้นแบบดังกล่าว จากนั้นจึงนำลวดทองไปให้ นายเลื่อน ลอยฟ้า คนในหมู่บ้านซึ่งมีพื้นฐานความรู้ในเรื่องการจักสานเป็นคนถักเส้นทองนั้น งานสุโขทัยในช่วงแรกๆ นั้นเป็นงานผลิตตามสั่ง กล่าวคือ เมื่อลูกค้าต้องการสร้อยสักเส้นก็จะนำทองมาให้ทำ ทางร้านก็จะคิดเฉพาะค่าแรงเท่านั้น แบบในช่วงแรก ๆ จะมีไม่หลากหลายมากนักจะเป็นเพียงเส้นถักและลูกปะคำติดลายต่าง ๆ ร้อยกับเส้นถักเท่านั้น ในเวลาต่อมาจึงค่อย ๆ พัฒนารูปแบบมีการเดินลายงานฉลุ และลงยา
